Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи шкулсене ҫитес вӗренӳ ҫулӗнче пурӗ 2300 ача вӗренме кайӗ — кун пирки районӑн официаллӑ сайчӗ пӗлтерет. Пурӗ 13 шкул ӗҫлӗ — Сӗнтӗрвӑрринче 3 шкул, тата ҫавӑн пекех Аслӑ Хуракассинче, Карапашра, Кукашнире, Октябрьскинче, Сӗнтӗрпуҫре, Ҫичӗпӳртре, Турханкассинче, Урхас Кушкӑра, Чӑнкассинче, Шӗнерпуҫре, Шуршӑлта. Пӗрремӗш хут шкула 208 ача кайӗ.
Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерстви сӗннӗ май пур шкулта та пӗрремӗш кун Право пӗлӗвӗн кунне ирттерӗҫ — ачасене вӗсен прависем пирки вӗрентӗҫ.
«Живи, цвети, моя деревня!» (ятне темшӗн чӑвашла паман вара) — иртнӗ кану кунӗсенче ҫак ятпа Малти Пукаш ялӗнче уяв иртрӗ. Ҫанталӑкӗ шӑрӑх тӑчӗ пулин те Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Октябрьски ял тӑрӑхӗнчи ялта халӑх чылай пухӑнчӗ — ҫур ял таранах тухрӗ. Уява йӗрекелес ыйтӑва ҫӗклекенни тата ӑна пурнӑҫа кӗртме тӑрӑшаканни — Октябрьски ял тӑрӑхӗн депутачӗ, ФАП заведующийӗ Ирина Фёдорова. Вӑл тӑрӑшнипех ӗнтӗ Малти Пукашсем хӑйсен ял уявне кӑҫал тӑваттӑмӑш хут ирттереҫҫӗ. Укҫине те пӗрле пухаҫҫӗ.
Ял лавкки умӗнчи асфальтланӑ тӳремре ял халӑхӗ иртенпех уява хатӗрленме пикенчӗ — пӗрисем сасса вӑйлатакан тата ытти аппаратурӑна вырнаҫтарчӗҫ, теприсем шӳрпе пӗҫерчӗҫ, виҫҫӗмӗшӗсем вара сӗтел сарчӗҫ.
Малти Пукаш ял уявне Октябрьски ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Назаров С.М. уҫрӗ. Вӑл пурне те уяв ячӗпе саламларӗ, кӗскен юлашки вӑхӑтра ял епле аталанни пирки пӗлтерчӗ — яла ҫити асфальтлӑ ҫул сарнӑ, газ пур. Тепӗр майлӑ каласан ялта килленсе пурӑнмашкӑн пурте пур. Хӑйӗн сӑмахне вӗҫлесе вӑл ялти хастар ҫынсене хисеп грамотисем пачӗ.
Шӑрӑх... термометр 30-40 градус кӑтартать. Пӗвесем, юханшывсем типеҫҫӗ. Ял халӑхӗ ҫӑлкуҫсене тасатма тухни ку ҫул йӑлана кӗчӗ ӗнтӗ. Пӗр ял тӑрӑхӗнчен, тепӗр ял тӑрӑхӗнчен хыпар килет — ял халӑхӗ нимелле вырӑнти ҫӑлкуҫсене тасатать, тирпей кӗртет.
Ак нумай пулмасть, утӑн 17-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Карапаш ял ҫыннисем те хӑйсен ҫӑлкуҫне тасатма тухнӑ. Хурӑн карти урамӗнчи (вырӑсла Березовая) кашни килтен ҫак сӑваплӑ ӗҫе пуҫтарӑннӑ. Хӑйсемпе пӗрле кам витре, кам кӗреҫе илсе тухнӑ. Вӗтӗр-шакӑр та юлман — аслисемпе пӗрле ӗҫлеме тухнӑ. Нимене пурӗ вӑтӑр ытла ҫын пуҫтарӑннӑ.
Маларах ку ҫӑлкуҫ пури йывӑҫран пулнӑ. Каярах тимӗртен туса хунӑ пулнӑ. Чылай хушӑ усӑ курманран ӑна курӑк та таптаса илнӗччӗ. Кункра патне ҫын ҫӳрет-ха, ҫӑл шывӗ патне каякан ҫул вара манӑҫа туха пуҫланӑччӗ.
Ҫӑлкуҫа юлашки хут 2004 ҫулта тасатнӑ. Ӑна тасатса, тирпейлесе тӑраканни Оливанов Вячеслав Гаврилович пулнӑ. Шел те, вӑл ҫӗре кӗнӗ хыҫҫӑн ун ӗҫне тӑсакан пулман. Ҫакна асра тытса ӗнтӗ кӑҫал ҫӑлкуҫа ял халӑхӗ тирпейлесех терӗ.
Терентий Парамонович Дверенин алӗҫ ӑсти Чӑваш патшалӑх премине тивӗҫнӗ. Ӑна вӑл Н.В.Федоров Президентӑмӑр аллинчен Чӑваш Республики 90 ҫул тултарнине уявланӑ кунсенче илчӗ.
Карло Атте («Буратино» юмахри сӑнар) ӗҫне малалла тӑсаканӗ Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫичӗпӳртре пурӑнать. 90 ҫулти Терентий Парамонович Дверенин хӑйӗн пуканисене пилӗк ҫул каялла ҫеҫ ӑсталама пуҫланӑ пулин те унӑн «буратинисене» районта ҫеҫ мар, республикӑра та, Раҫҫейре те лайӑх пӗлеҫҫӗ.
Паян ирхине ман Чӑваш Республикин ҫурт-йӗр тата обществӑллӑ инфраструктура аталанӑвӗн министерствине кӗрсе тухма тӳр килчӗ. Сӑлтавсӑр мар ӗнтӗ — Кадыков урамӗн 21-мӗш ҫуртӗнче пурӑннӑран обществӑллӑ транспорт патне ҫитме Кадыковпа Бауман урамӗсен тӑваткалӗ урлӑ иртме тивет. Кунта вара ҫул каҫма питӗ кансӗр — светофор ҫукран машинсем унталла-кунталла вӗҫтереҫҫӗ кӑна. Ӗнер каҫхи ҫапла шутларӑм-шутларӑм та министр ҫумӗ пулса ӗҫлекен Якур Иванччӑ пӗлӗш патне кӗрсе тухас терӗм — тен ҫак вырӑнта светофор лартас ыйтӑва татса пама пулӑшӗ. Калаҫу ҫӑмӑлрах ирттӗр тесе ҫуттине те илтӗм — унсӑр хӑнана ҫӳремеҫҫӗ-ҫке.
Шел те Якур Иванччӑ ман ыйтӑва татса параймарӗ. Министрерствӑра ман ыйтусӑр та ӗҫ нумай иккен — Шупашкарта метро ҫук пулин те обществӑллӑ транспорчӗ пайтах — хӑлтӑр-халтӑр автобусӗсем, троллейбусӗсем кунӗн-ҫӗрӗн пӗр-пӗрин хыҫҫӑн умлӑн-хыҫлӑн хула урамӗсем тӑрӑх хутлаҫҫӗ. Вӗсенче те хӑрушсӑрлӑха ӳстермелле иккен — ҫавӑнпа Якур Иванччӑ ман алла тытса саламларӗ те тӳрех темле канашлӑва юхтарчӗ. Эп вара «Салам!» — теме ҫеҫ ӗлкӗртӗм. Министерство коридорӗнче ҫынсем кӑткӑ йӑвинчи пек хӗвӗшнине курсан ман ыйту мӗн тери пӗчӗк пулнине туйса илтӗм те каялла ҫул тытрӑм.
Мускавран Чӑваш кӗнеке издательстви ячӗпе телеграмма килнӗ. Ӑна яраканӗ — федерацин Пичетпе массӑллӑ коммуникаци хатӗрӗсен агентствин периодика пичечӗн, кӗнеке кӑларас ӗҫпе полиграфи управленийӗн пуҫлӑхӗ Ю.Пуля.
Телеграммӑра Чӑваш Ен кӗнекеҫисене Пӗтӗм Раҫҫейри регион тата таврапӗлӳ литературин «Кӗҫӗн тӑван ҫӗршыв» конкурсӗн «Тӑван ҫӗршыв сӑнарӗ» номинацире ҫӗнтернӗ ятпа саламланӑ.
Ҫак чыса тивӗҫнӗ кӗнеке — Г.Иванов-Орковӑн «Терентий Дверенинӑн чӑваш тӗнчи» кӗнеке-альбомӗ. Вӑл иртнӗ ҫул кун ҫути курнӑ. Терентий Дверенин тӗлӗнмелле ҫын — Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫичӗпӳртре пурӑнакан вӑрҫӑ ветеранӗ, алӗҫ ӑсти.
Терентий Дверенинӑн тӗнчи мӗнлерех-ши? Тӑван ен, халӑх культури, йӑли-йӗрки унра мӗнле туйӑмсем ҫуратать? Пуканесем, пӗчӗк скульптурӑсем касса кӑларса вӗсене халӑх тумӗ тӑхӑнтартать, ҫӗр ӗҫне пурнӑҫлаттарать, уяв юрри юрлаттарать...
Халӑх ӑстишӗн унӑн ӗҫӗсем тетте мар, историпе ҫыхӑннӑ япаласем, пулӑмсем. Вӗсенче вӑл чӑваш пурнӑҫне курать. 90 ҫул ҫут тӗнчере пурӑннӑ май чун-чӗрине уҫса памалли сахал мар унӑн.
Пуш уйӑхӗн 12-мӗшӗнче ҫанталӑк хӑйӗн ӑшшине ытлашшиех палӑртмарӗ — юрӗ те ҫӑватчӗ, сивӗ ҫилӗ те пите чӗпӗте-чӗпӗте илетчӗ. Шупашкарти «Mega Galaxy» культурӑпа кану центрӗнче вара питӗ ӑшӑччӗ — кунта 15 сехетре «Чӑваш пики-2010» ӑмӑрту пуҫланчӗ.
«Чӑваш пики-2010» ята илес тесе 12 хӗр тупӑшрӗҫ — хӑйсен пултарулӑхӗпе, сӑпайлӑхӗпе, илемлӗхӗпе тата маттурлӑхӗпе мала тухма тӑрӑшрӗҫ. Пикесем ҫак районсемпе хуласенчен пулчӗҫ — Ананьева Ольга (Етӗрне), Иванова Наталия (Канаш районӗ), Кириллова Аня (Комсомольски районӗ), Томасова Татьяна (Краскоармейски районӗ), Андреева Татьяна (Муркаш районӗ), Кудрявцева Алина (Патӑрьел районӗ), Александрова Наталия (Сӗнтӗрвӑрри районӗ), Краснова Марина (Ҫӗмерле районӗ), Королева Алиса (Тӑвай районӗ), Арсентьева Ольга (Шупашкар), Иванщикова Екатерина (Шупашкар районӗ), Михайлова Надежда (Элӗк районӗ).
Пуш уйӑхӗн 12-мӗшӗнче (вӑл кун эрнекуна лекет) Шупашкарти «Mega Galaxy» ятлӑ культурӑпа кану центрӗнче «Чӑваш пики-2010» ӑмӑртӑвӗ иртӗ. Кӑҫал вӑл 4-мӗш хут пулӗ.
Ӑмӑртӑва пурӗ 17-25 ҫулхи 13 хӗр хутшӑнӗ. Йӗпреҫ, Канаш, Комсомольски, Патӑрьел, Сӗнтӗрвӑрри, Тӑвай, Хӗрлӗ Чутай, Шупашкар, Элӗк районӗн пикисем пулӗҫ. Шупашкар хулинчен те пӗр хӗр хутшӑнӗ.
Ӑмӑртуҫӑсен чи хитре, чи маттур, чи сӑпайлӑ, чи ӗҫчен пике вырӑнне йышӑнма хӑйсене тӗрлӗ енчен кӑтартма тивӗ — чӑваш халӑх йӑли-йӗркисемпе ун кун-ҫулне те пӗлмелле, чӑваш тумне тӑхӑнса хӑйсен илемне те кӑтартмалла, пултарулӑхпа та палӑрмалла. Ӑмӑрту вӗҫӗнче вӗсен тата жюрие чӑвашсен апат-ҫимӗҫӗпе хӑналамалла. Паллах, хӑйсем хатӗрленӗскерпе, лавккара туяннипе мар.
Мала тухнӑ хӗр пӗтӗм Раҫҫей шайӗнчи «Чӑваш пике» ӑмӑртӑва хутшӑнӗ — унта вара ытти регисонсенчи пикесемпе тупӑшса маттурлӑха кӑтартма тивӗ. Ӑмарту Шупашкарта (иртӗ ҫулсенче Мускавра ытларах иртетчӗ) кӑҫалах иртӗ.
2009 ҫулхи декабрӗн 12-мӗшӗнчен Шупашкар рйонӗ тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсен ҫар ӗҫ комиссариачӗ Чӑваш Республикин Ҫар ӗҫ комиссариачӗн Шупашкар тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсенчи пайӗ пулса тӑчӗ. Ҫӗнӗ ҫултан ҫак пайри ҫар комиссарӗн должноҫне те пӗтернӗ. Э. Г. Комиссаров халь Чӑваш Республикин Ҫар ӗҫ комиссариачӗн Шупашкар тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсенчи пай пуҫлӑхӗ шутланать.
«Халап хапха тӑрринче» литература ӑмӑртӑвӗн пӗтӗмлетӗвне тума вӑхӑт ҫитрӗ.
Пурӗ 73 хайлав йышӑнтӑмӑр. Ярса парасса ытларах та ярса панӑччӗ ӗнтӗ, анчах та хӑшӗ-пӗрисене йышӑнма май килмерӗ. Хайлавсене йышӑннӑ май ҫакӑ сисӗнчӗ — конкурс положенине чылайӑшӗ тимлӗн вуламан. Ӑмӑртун йӗрки-шывӗ тӑрӑх пирӗн пата хайлавне кӑна мар, халапне те ярса памалллаччӗ. Хӑшӗ-пӗри кун пирки манса кайнӑ. Йышӑннисен шучӗ ытла та сахалланса каясран ҫӑлкуҫне те пулин кӑтартнисене пурне те йышӑнтӑмӑр.
Йышӑннӑ хайлавсенчен 6 ушкӑн йӗркелерӗмӗр. Хӑш-пӗр ушкӑнра сӑвӑ сахал ярса панӑран вӗсене ыттисемпе пӗрлештертӗмӗр. Вырӑнсене ҫапла уйӑртӑмӑр:
* 1 вырӑн. Дарья Мидукова ҫырнӑ «Иртни...» сӑвӑ. Ҫӗмӗрле районӗ, Хутарти И.Н. Ульянов ячӗллӗ гимнази.
* 2 вырӑн. Надежда Сергеева ҫырнӑ «Пырса курӑр манӑн ялӑма» очерк. Сӗнтӗрвӑрри хули, Атӑлҫи пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан тӗп шкул.
* 2 вырӑн.
+27.3 °C